Ngũ uẩn: Giải thích dễ hiểu, bình dị qua các ví dụ

Ngũ uẩn là một trong những quan niệm quan trọng trong giáo lý của Đạo Phật. Chính vì vậy những ai có niềm đam mê học và tìm hiểu về Phật giáo nên nắm rõ về khái niệm này.

Bài viết này dựa theo lời giảng giải của Thầy Thích Toàn Thiện. Nội dung sẽ bao gồm 3 phần chính: giải thích Ngũ uẩn là gì, các phần trong Ngũ uẩn, phân biệt Ngũ uẩn và Ngũ ấm.

Ngũ uẩn là gì?

Theo Phật giáo, con người chúng ta gồm 2 phần đó là: thân và tâm. Trong đó, phần thân thường được gọi là sắc và phần tâm gọi là danh. Và trong phần tâm lại được chia ra thành 4 phần nữa gồm: thọ, thức, tưởng, hành. Như vậy, tổng thể con người sẽ bao gồm 5 phần: sắc, thọ, thức, tưởng và hành. Và 5 phần này được gọi là Ngũ uẩn, tượng trưng cho 5 yếu tố tạo thành con người (cái gọi là “ta”).

Giảng giải về 5 phần trong Ngũ uẩn

Bằng cách giải thích ý nghĩa của từng phần của Ngũ uẩn sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quan niệm này.

1. Sắc uẩn

Sắc uẩn là tất cả những thứ vật chất trên cơ thể của con người mà có thể nhìn thấy và chạm vào được, bao gồm các phần bên ngoài (tay, chân, mắt, mũi, miệng,..) và các phần bên trong (tim, gan, ruột,…). Nói một cách đơn giản thì Sắc uẩn là tất cả những thứ cấu tạo nên thân xác của con người.

2. Thọ uẩn

Thọ uẩn là những cảm giác của thân (nhức mỏi, đau đớn, nóng, lạnh,…) và những cảm xúc của tâm (vui, buồn, sướng, khổ,…).

Cảm giác của thân được chia thành 3 nhóm chính gồm:

• Lạc thọ: bao gồm tất cả cảm giác mang lại sự dễ chịu cho thân. Ví dụ: vào mùa hè oi bức chúng ta được uống một ly nước đá mát lạnh khiến cơ thể sảng khoái.
• Khổ thọ: bao gồm tất cả cảm giác mang lại sự khó chịu cho thân. Ví dụ: tay và chân bị đau khi chúng ta bị vấp té.
• Xả thọ: là những cảm giác không dễ chịu mà cũng không khó chịu cho thân. Ví dụ: một người sống ở xứ lạnh lâu năm, khi đến mùa đông thì nhiệt độ hạ thấp chỉ 10-12 độ nhưng vì đã quen nên họ không có cảm giác khó chịu, mặc dù họ cũng cảm thấy lạnh (không dễ chịu).

Tương tự, cảm xúc của tâm cũng được chia thành 3 nhóm:

• Lạc thọ: là những cảm xúc dễ chịu cho tâm. Ví dụ: vui mừng khi được tin đỗ đại học.
• Khổ thọ: là những cảm xúc khó chịu cho tâm. Ví dụ: buồn bã vì điểm thi kém.
• Xả thọ: là những cảm xúc không dễ chịu cũng không khó chịu cho tâm. Ví dụ: người chồng vừa mới cưới vợ phải đi nhập ngũ để bảo vệ đất nước. Họ không cảm thấy khó chịu vì họ yêu tổ quốc, đó là nghĩa vụ của họ, nhưng họ cũng không dễ chịu vì không còn được ở cạnh người thân nữa.

3. Thức uẩn

Con người có 6 giác quan gồm: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý; tương ứng với 6 thức: nhãn thức, nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức, thân thức, ý thức. Thức uẩn là sự nhận biết đơn thuần của các giác quan ghi nhận được.

Ví dụ 1: khi chúng ta nghe thấy một âm thanh thì phần Thức uẩn sẽ chỉ nhận biết đó là một âm thanh, chứ chưa thể biết đó là âm thanh gì.

Ví dụ 2: khi một luồng gió mang một mùi hương đến mũi chúng ta thì phần Thức uẩn cũng chỉ biết đơn thuần đó là một mùi hương, không thể biết đó là mùi thơm hay mùi hôi.

4. Tưởng uẩn

Tưởng uẩn cũng giống như Thức uẩn, là phần giúp con người nhận biết mọi thứ. Tuy nhiên, phần Tưởng uẩn cao siêu hơn vì nó có thể phân biệt được mọi thứ mà các giác quan ghi nhận được một cách chi tiết, cụ thể dựa vào kiến thức, kinh nghiệm học hỏi được.

Ví dụ 1: khi ngửi được một mùi hương nào đó thì phần Tưởng uẩn có thể biết đó là một mùi hương của đồ ăn, cao hơn nữa là biết được tên của món ăn đó.

Ví dụ 2: khi chúng ta đi trên đường nếu có một tiếng còi xe phát ra chúng ta có thể biết đó là tiếng còi của loại xe nào (xe cảnh sát, xe cứu thương,…), đó là nhừ vào phần Tưởng uẩn.

5. Hành uẩn

Hành uẩn là phần điều khiển các hoạt động của thân, khẩu và ý. Nghĩa là những hành động, lời nói và suy nghĩ của chúng ta được thực hiện nhờ vào sự điều khiển của Hành uẩn.

Ví dụ 1: ngồi làm việc lâu quá cảm thấy mỏi chúng ta liền đứng dậy đi lại cho đỡ mỏi (hành động).

Ví dụ 2: khi cảm thấy có lỗi với ai đó chúng ta liền xin lỗi hộ (lời nói).

Ví dụ 3: sắp đến được nghỉ lễ vài ngày nên chúng ta suy nghĩ xem đi đâu chơi (suy nghĩ).

Hành uẩn là phần quan trọng vì nó nghiệp lực quyết định (dẫn dắt) việc tái sinh ở kiếp sau của chúng ta. Nếu chúng ta có hành động, lời nói, suy nghĩ thiện lành thì đời sau sẽ tốt đẹp. Và ngược lại nếu hành động, lời nói, suy nghĩ gây tạo ác nghiệp thì chắc chắn sẽ rơi vào ba đường khổ (súc sinh, ngạ quỷ, địa ngục).

Phân biệt Ngũ uẩn và Ngũ ấm

Từ “uẩn” trong Ngũ uẩn có nghĩa là tích tụ, tập hợp lại. Vì vậy khi chúng ta nói Ngũ uẩn có nghĩa là 5 phần: Sắc, Thọ, Thức, Tưởng, Hành được tập hợp lại để trở thành một người.

Từ “ấm” trong Ngũ ấm có nghĩa là ngăn che. Vì vậy Ngũ ấm được sử dụng khi chúng ta muốn nói rằng 5 phần: Sắc, Thọ, Thức, Tưởng, Hành nó ngăn che tâm của chúng ta, khiến chúng ta không thể thấy bản chất thật. Ví dụ: một người luôn buồn bã vì cơ thể yếu đi theo năm tháng; rõ ràng tâm của người này đang bị Ngũ ấm che đi, họ không hiểu rằng có thân là phải có hoại diệt, con người già đi thì cơ thể cũng phải yếu dần.

Ý nghĩa của Ngũ uẩn

Cái mà chúng ta thường gọi là “ta” ở đây chỉ là tập hợp của 5 phần trong Ngũ uẩn. Khi biết được ý nghĩa của Ngũ uẩn sẽ giúp chúng ta hiểu rõ về cái gì tạo nên con người.

Trong 5 phần của Ngũ uẩn thì có đến 4 phần mà sau khi con người chết đi sẽ không còn nữa đó là: Sắc, Thọ, Thức, Tưởng. Chỉ duy nhất phần Hành là luôn theo chúng ta, khi chúng ta tái sinh ở kiếp khác. Phần Hành này là nghiệp lực sẽ dẫn dắt chúng ta ở kiếp sống tiếp theo tuỳ vào những nghiệp (nhân) mà chúng ta đã gieo.

Khi chúng ta chưa biết được ý nghĩa của Ngũ uẩn thì đa số chúng ta thường chỉ chăm lo cho những phần không quan trọng như Sắc, Thọ, Thức và Thưởng. Chúng ta thường hay ăn mặc thật đẹp, đi tập gym để thân hình giống siêu mẫu, thích sống trong môi trường hết sức tiện nghi, đây là những việc không cần thiết nếu chúng ta đã hiểu về Ngũ uẩn. Để đi xa trên con đường tu tập thì chúng ta nên chú trọng vào phần Hành bằng cách hãy luôn hành thiện lánh ác, nói lời hay ý đẹp, suy nghĩ cho người khác nhiều hơn và bỏ cái “ta” đi.

Tổng kết

Sau khi hiểu rõ về quan niệm Ngũ uẩn trong Phật giáo có lẽ chúng ta đã biết con người được tạo nên là nhờ vào 5 phần: Sắc, Thọ, Thức, Tưởng và Hành. Và trong 5 phần này thì chỉ có phần Hành là sẽ theo ta mãi mãi, còn 4 phần kia sẽ tan biến sau khi con người chết đi. Cuộc sống của chúng ta ở kiếp sau là sướng hay khổ đều dựa vào những hành động, lời nói và suy nghĩa của chúng ta tại kiếp này.